Kurumsal veri yönetiminde yaşanan dönüşüm, organizasyonları geleneksel merkezi yaklaşımların ötesinde yeni arayışlara yöneltmektedir. Veri hacminin katlanarak artması ve iş birimlerinin veri ihtiyaçlarının çeşitlenmesiyle birlikte, tek bir merkezi ekibin tüm veri gereksinimlerini karşılaması giderek zorlaşmaktadır. Bu noktada veri ağı (data mesh), dağıtık sahiplik modeliyle organizasyonlara yeni bir perspektif sunmaktadır.
Veri ağı mimarisi, veri yönetimi sorumluluklarını iş alanlarına dağıtan ve her alan ekibinin kendi verilerini ürün olarak yönetmesini sağlayan bir yaklaşımdır. Bu paradigma, organizasyonların veri çevikliğini artırırken, merkezi veri ekiplerinin yükünü azaltmayı hedeflemektedir.
Veri Ağı Nedir?
Veri ağı (data mesh), kültürel ve organizasyonel bir değişim odaklı veri yönetimi yaklaşımıdır. Federasyon teknolojisine dayanan bu model, yerelleşmiş veri yönetimi otoritesini vurgulayan bir yapı sunar. Veri ağının temel amacı, işletmenin kolayca erişebileceği veriler sağlamaktır.
Bu yaklaşımda veri varlıkları, konu uzmanları tarafından kullanım kalıpları açısından analiz edilir ve veri yakınlığı belirlenerek veri alanları olarak organize edilir. Alanlar, iş bağlamı tanımlayıcıları ile bağlamlandırılırken, konu uzmanları bu kalıpları ve alanları kullanarak veri ürünlerini tanımlar ve oluşturur.
Veri mimarı Zhamak Dehghani tarafından 2019 yılında tanımlanan veri ağı kavramındaki “ağ” terimi, alanların diğer alanlardan gelen veri ürünlerini kolayca kullanabilmesi ve birden fazla alandan gelen verilerin bir araya getirilerek bütünsel bir görünüm elde edilmesi anlamına gelmektedir.
Veri Ağının Dört Temel Prensibi
Veri ağı mimarisi dört temel prensip üzerine inşa edilmiştir. Bu prensipler, ölçeklenebilirlik ve çeviklik sağlarken veri kalitesi ve bütünlüğünü organizasyon genelinde garanti altına almaktadır.
Alan Odaklı Dağıtık Sahiplik ve Mimari: Bu prensip, müşteri hizmetleri, operasyonlar, pazarlama ve satış gibi iş alanlarının kendi analitik ve operasyonel veri hizmetlerini geliştirmesi, dağıtması ve yönetmesi gerektiğini belirtir. Her fonksiyonel alan, verilerini kendi özel ihtiyaçlarına göre modelleyebilir.
Veriyi Ürün Olarak Görmek: Alan ekiplerinin organizasyondaki diğer alanları tüketici olarak görmesi ve onların ihtiyaçlarını desteklemesi gerekliliğini vurgular. Bu yaklaşım, yüksek kaliteli, güvenli ve güncel veri sağlanmasını zorunlu kılar.
Platform Olarak Self-Servis Veri Altyapısı: Organizasyonların, her alan ekibinin diğer alanlardan veri tüketebileceği ve tüm alanlar arasında birlikte çalışabilen veri ürünlerini özerk şekilde geliştirebileceği araçları ve sistemleri sağlayan özel bir altyapı mühendisliği ekibine sahip olması gerektiğini ifade eder.
Federe Hesaplamalı Yönetişim: Merkezi veri yönetişimi otoritesinin bulunması gerekirken, yönetişim konularının her alanın süreçlerine gömülü olması ilkesini benimser. Bu sayede her alan özerkliğe sahip olurken hızlı hareket edebilir ve aynı zamanda organizasyonel kurallara uyabilir.
Geleneksel Veri Mimarisi ile Veri Ağı Arasındaki Farklar
Geleneksel merkezi veri mimarilerinde, tüm veriler merkezi bir veri gölü veya veri ambarına toplanır ve uzman bir ekip tarafından yönetilir. Bu yaklaşımda veri sahipliği merkezi ekipte toplanırken, iş alanları veri tüketicisi konumunda kalır.
Veri ağı modeli ise sahipliği tersine çevirerek veri sorumluluğunu iş alanlarına dağıtır. Her alan, kendi verilerini ürün olarak ele alır ve diğer alanların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde sunar. Bu dağıtık yapı, merkezi darboğazları ortadan kaldırarak daha hızlı veri erişimi sağlar.
Merkezi modelde veri kalitesi ve tutarlılığı tek bir ekip tarafından sağlanırken, veri ağında bu sorumluluk federe yönetişim modeli altında paylaşılır. Her alan kendi verilerinin kalitesinden sorumlu olurken, genel standartlar merkezi politikalarla belirlenir.
Veri Ağının İşletmelere Sağladığı Faydalar
Veri ağı mimarisi organizasyonlara birçok stratejik fayda sunmaktadır. Bu faydalar hem operasyonel hem de stratejik düzeyde kendini göstermektedir.
Demokratik Veri İşleme: Veri kontrolünü, merkezi yönetişim çerçevesi içinde anlamlı veri ürünleri oluşturan alan uzmanlarına devreder. Veri tüketicileri de veri sahiplerinden doğrudan erişim talep eder ve onaylarını alırlar. Sonuç olarak herkes ilgili verilere daha hızlı erişim sağlar.
Artan Esneklik: Merkezi veri altyapısı daha karmaşıktır ve sürdürmek ile değiştirmek için işbirliği gerektirir. Veri ağı, merkezi sistemin teknik uygulamasını iş alanlarına yeniden organize eder. Bu durum merkezi veri hatlarını ortadan kaldırır ve sistemdeki operasyonel darboğazları ile teknik zorlanmaları azaltır.
Maliyet Verimliliği: Dağıtık veri mimarisi, toplu işleme yerine gerçek zamanlı veri akışı benimsenmesini teşvik eder. Kaynak tahsisi ve depolama maliyetlerinde görünürlük iyileşir, bu da daha iyi bütçeleme ve azalan maliyetlerle sonuçlanır.
Gelişmiş Veri Keşfi: Veri ağı modeli, merkezi mühendislik ekipleri etrafında veri silolarının oluşmasını önler. Ayrıca veri varlıklarının farklı iş alanı sistemleri içinde kilitli kalma riskini azaltır. Merkezi veri yönetimi çerçevesi, organizasyonda mevcut verileri yönetir ve kayıt altına alır.
Güçlendirilmiş Güvenlik ve Uyumluluk: Veri ağı mimarileri, hem alanlar içinde hem de alanlar arası veri güvenliği politikalarını uygular. Veri paylaşım sürecinin merkezi izlenmesi ve denetlenmesini sağlarlar. Örneğin tüm alanlarda log ve iz sürme veri gereksinimlerini zorunlu kılabilir.
Veri Ağının Zorlukları ve Sınırlamaları
Veri ağı yaklaşımı önemli faydalar sunmasına rağmen, belirli zorluklar ve sınırlamalar da içermektedir. Gartner’ın 2022 Veri Yönetimi Hype Cycle raporuna göre, veri ağı “üretkenlik platosu”na ulaşmadan önce kullanımdan kalkma riski taşıyan teknolojiler arasında yer almaktadır.
Organizasyonel Karmaşıklık: Veri ağı öncelikle organizasyonel bir değişimdir ve teknolojik bir çözümden çok kültürel dönüşüm gerektirir. Bu dönüşüm, mevcut iş süreçlerinin yeniden yapılandırılmasını ve personelin yeni sorumlulukları benimsemesini gerektirir.
Teknik Karmaşıklık: Dağıtık sistemler doğası gereği daha karmaşıktır. Her alanın kendi veri ürünlerini yönetmesi, standartlaşma ve interoperabilite zorluklarını beraberinde getirir. Sistemler arası entegrasyon ve veri tutarlılığı sağlamak ek çaba gerektirir.
Yetenek Gereksinimi: Her alan ekibinin veri yönetimi becerilerine sahip olması gerekir. Bu durum, organizasyonların veri uzmanlığını yaygınlaştırmak için önemli eğitim yatırımları yapması anlamına gelir.
Başlangıç Maliyetleri: Platform altyapısının kurulması ve alan ekiplerinin eğitilmesi önemli başlangıç yatırımları gerektirir. Ayrıca her alanın kendi veri altyapısını kurması ilk etapta maliyetleri artırabilir.
Veri Ağı Hangi Organizasyonlar İçin Uygundur?
Veri ağı tüm organizasyonlar için uygun bir çözüm değildir. Belirli ön koşullar ve özellikler, bu yaklaşımın başarısını belirlemektedir.
Modüler Sistem Mimarisi: Yazılım sisteminizi domain-driven design prensiplerine göre modülarize etmiş olmanız gerekir. Bu yaklaşım, veri ağının temelini oluşturan alan odaklı düşünce yapısıyla uyumludur.
Çoklu Bağımsız Ekipler: En az beş bağımsız alan ekibinizin bulunması ve bu ekiplerin sistemlerinin üretimde çalışıyor olması gerekmektedir. Küçük organizasyonlar için veri ağı yaklaşımı genellikle aşırıya kaçmış olur.
Ekip Özerkliği ve Güven: Ekiplerinizin kendi başlarına veri odaklı kararlar verebilmelerine güvenmeniz gerekir. Bu güven, dağıtık sahiplik modelinin başarısı için kritik öneme sahiptir.
Veri ağının uygun olmadığı durumlar da bulunmaktadır. Düşük gecikmeli veri gereksinimleri olan organizasyonlar, entegre bir veri platformuna yatırım yapmalıdır. Ayrıca SAP gibi monolitik entegre sistemlerden memnun olan organizasyonlar, mevcut analitik platformlarını kullanmaya devam etmelidir.
Veri Ağı Uygulama Aşamaları
Veri ağı uygulaması dikkatli planlama ve aşamalı bir yaklaşım gerektirir. Başarılı implementasyon için belirli adımların sistematik olarak izlenmesi önemlidir.
Mevcut Veri Analizi: Veri ağı oluşturmadan önce mevcut verilerin kataloglanması ve ilgili iş alanlarının belirlenmesi gerekir. Uyumlaştırma kurallarının belirlenmesi, alanlar arası veri korelasyonunun etkili olması için kritiktir.
Global Veri Yönetişimi Politikalarının Uygulanması: Merkezi IT ekibinin veri ağı için raporlama, kimlik doğrulama ve uyumluluk standartlarını belirlemesi gerekir. Ayrıca veri ürün sahiplerinin veri setlerini barındırırken uygulayacakları granüler erişim kontrolleri tanımlanmalıdır.
Self-Servis Veri Platformunun İnşası: Platform genel olmalı ve herkesin üzerinde yeni alan veri ürünleri oluşturabileceği şekilde tasarlanmalıdır. Teknik karmaşıklığı gizleyerek altyapı bileşenlerini self-servis şekilde sunmalıdır.
Doğru Teknolojilerin Seçimi: Mevcut veri ambarları ve veri gölleri gibi geleneksel depolama sistemleri, monolitik sistemlerden birden fazla dağıtık veri deposuna geçiş yaparak veri ağınızı güçlendirebilir. Bulut platformları ve bulut merkezli teknolojilerin benimsenmesi operasyonel maliyetleri ve veri ağı oluşturmak için gereken çabayı azaltır.
Organizasyon Geneli Kültürel Değişim: MarkNtel Advisors’ın raporuna göre, küresel veri ağı pazarının 2024-2030 döneminde %17,5 CAGR ile büyümesi beklenmektedir. Bu büyüme, organizasyonların veri keşfi ve kullanımına odaklanması, gerçek zamanlı veri işlemeyi toplu işleme tercih etmesi ve merkezi veri platformu mimarisi yerine dağıtık veri ürün sahipliğini benimser paradigma değişimiyle mümkün olmaktadır.
Sonuç
Veri ağı (data mesh), geleneksel merkezi veri yönetimi yaklaşımlarının sınırlarını aşmayı hedefleyen yenilikçi bir mimaridir. Dört temel prensip üzerine inşa edilen bu yaklaşım, organizasyonlara dağıtık sahiplik modeli ile veri çevikliğini artırma fırsatı sunmaktadır. Alan odaklı veri sahipliği, veri ürün düşüncesi, self-servis altyapı ve federe yönetişim ilkeleri, organizasyonların veri değerini en üst düzeye çıkarmasına olanak sağlamaktadır.
Ancak veri ağının başarılı implementasyonu, teknolojik değişimden ziyade organizasyonel ve kültürel dönüşüm gerektirmektedir. Modüler sistem mimarisi, çoklu bağımsız ekipler ve yüksek güven seviyesi gibi ön koşulların sağlanması kritik önem taşımaktadır. Organizasyonların mevcut durumlarını dikkatlice değerlendirerek, aşamalı bir yaklaşımla veri ağı yolculuğuna başlaması, bu paradigma değişiminden en üst düzeyde fayda sağlamaları için gereklidir.
Kaynaklar: